W 2020 do porządku prawnego wprowadzono przepisy, które dają nowe, lepsze narzędzia prawne do walki z zatorami płatniczymi. Uznano, między innymi, że nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty stanowi obecnie czyn nieuczciwej konkurencji oraz wprowadzono zryczałtowaną rekompensatę kosztów dochodzenia należności w zależności od wysokości świadczenia.
W dużym skrócie: każdy przedsiębiorca, którego dotknął problem nieterminowych płatności, może skorzystać z poniższych narzędzi i uprawnień:
• od 1 stycznia 2020 r. obowiązują przepisy, które pozwalają na skuteczniejsze egzekwowanie należności od niepłacących w terminie dłużników;
• wysokość zryczałtowanej rekompensaty kosztów dochodzenia należności zależy obecnie od wysokości świadczenia i stanowi: 40 euro dla świadczeń do 5000 zł, 70 euro dla świadczeń ponad 5000 zł do 50 000 zł oraz 100 euro dla świadczeń przekraczających 50 000 zł;
• nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty stanowi obecnie czyn nieuczciwej konkurencji na gruncie u.z.n.k.;
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych wynoszą obecnie: 9,5% – w przypadku, gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny, będący podmiotem leczniczym oraz 11,5% – dla pozostałych dłużników;
• nowelizacja k.p.c. pozwala na łatwiejsze uzyskanie zabezpieczenia przez powoda dochodzącego zapłaty wynagrodzenia z transakcji handlowej, gdzie wartość transakcji nie przekracza 75 000 zł, poprzez brak konieczności wykazywania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia.
Z dniem 1 stycznia 2020 r. weszła w życie ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych. Jak czytamy w uzasadnieniu, celem ustawy jest „poprawa otoczenia prawnego, w jakim funkcjonują strony transakcji handlowych, w celu ograniczenia zatorów płatniczych”. Potrzebę wprowadzenia nowej regulacji projektodawcy upatrują w powszechnym zjawisku jakim jest niepłacenie kontrahentom w terminie. Zgodnie z przytoczoną w uzasadnieniu statystyką:
• „78% przedsiębiorców otrzymuje zapłatę 30 dni po terminie, a 13% czeka na nią nawet do 60 dni” (Europejski Raport Płynności 2017);
• 45% przedsiębiorców uważa, że opóźnienia w płatnościach to celowe działanie ich kontrahentów (Europejski Raport Płynności 2017);
• ponad połowa firm deklaruje opóźnienia w płatnościach jako barierę dla prowadzonej przez nie działalności (raport Forum Obywatelskiego Rozwoju pt. „Zatory Płatnicze: Duży problem małych firm”);
• blisko 1/3 przedsiębiorstw wskazuje na utrudnienia w regulowaniu własnych zobowiązań na skutek problemów z otrzymywaniem należności;
• blisko 1/3 przedsiębiorstw ogranicza inwestycje z powodu nieterminowego otrzymywania płatności.
Odpowiedzią na powyższe ma być regulacja zmieniająca dotychczas obowiązujące przepisy tj. przede wszystkim ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, kodeks postępowania cywilnego oraz ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Nowelizując ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawodawca nadał jej nowy tytuł: „ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych”.
W niniejszym artykule skupiam się na tych właśnie zmianach, mających na celu przyznanie przedsiębiorcom instrumentarium prawnego do radzenia sobie z nierzetelnymi kontrahentami. Z tej perspektywy najistotniejsze zmiany to:
• ułatwienia dla powodów domagających się zabezpieczenia ich roszczeń;
• zmiana wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych;
• zmiana wysokości zryczałtowanej rekompensaty kosztów odzyskiwania należności;
• rozszerzenie katalogu czynów nieuczciwej konkurencji o nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty.
Każdy kto wnosił o zabezpieczenie swojego roszczenia wie, że największą trudność w jego uzyskaniu stanowi uprawdopodobnienie interesu prawnego wnioskodawcy. Obowiązek uprawdopodobnienia interesu prawnego wynika z art. 7301 § 1 k.p.c. Od 1 stycznia 2020 r. uzyskanie zabezpieczenia zostało znacznie ułatwione wierzycielom dochodzącym płatności wynikającej z transakcji handlowej. Do art. 7301 § 1 k.p.c. został bowiem dodany §21, który stanowi, że jeżeli żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej to interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony. Ułatwienie to zostało jednocześnie ograniczone trzema warunkami:
1. Osobą wnioskującą o udzielenie zabezpieczenia musi być powód. Oznacza to, że z tego dobrodziejstwa najprawdopodobniej nie będą mogły skorzystać osoby wnoszące o zabezpieczenie przed wystąpieniem z powództwem.
2. Wartość transakcji, z której wynika roszczenie powoda wnoszącego o zabezpieczenie nie może przekroczyć 75 000 zł.
3. Dochodzona przez powoda należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące.
Pomimo tych warunków wydaje się, że nowe rozwiązanie będzie stanowić znaczne ułatwienie dla wierzycieli. Warto więc zadbać o to, aby występując na drogę sądową móc skorzystać z uproszczonej drogi uzyskania zabezpieczenia roszczenia.
Dotychczas jednolita stopa procentowa odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych uległa rozbiciu w zależności od podmiotu jakim jest dłużnik. W sytuacji, gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny, będący podmiotem leczniczym stopa procentowa stanowi sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych. W stosunku do pozostałych podmiotów jest to natomiast suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych. Na dzień sporządzenia niniejszego artykułu wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosi zatem:
• 9,5% – w przypadku, gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny, będący podmiotem leczniczym oraz
• 11,5% – dla pozostałych dłużników.
Kolejna zmiana, która ma ogromne praktyczne znaczenie, to modyfikacja zryczałtowanej rekompensaty kosztów dochodzenia należności, które dotychczas wynosiły 40 euro. Od 1 stycznia 2020 r. koszty te będą uzależnione od wysokości długu. I tak:
• dla świadczeń pieniężnych w wysokości do 5000 zł jest to (nadal) 40 euro;
• dla świadczeń pieniężnych w wysokości ponad 5000 zł, ale nie więcej niż 50 000 zł jest to 70 euro;
• dla świadczeń pieniężnych w wysokości równej lub wyższej niż 50 000 zł jest to 100 euro.
Powyższa zmiana, choć niewątpliwie korzystna dla wierzycieli, z pewnością nie zrekompensuje w całości kosztów dochodzenia zaległej płatności, w przypadku skorzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Do tego celu służy – zachowany w niezmienionym kształcie – przepis z art. 10 ust. 2 komentowanej ustawy, zgodnie z którym wierzycielowi przysługuje zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających kwotę zryczałtowanej rekompensaty. Zachęcam do korzystania z uprawnienia do uzyskania pokrycia kosztów w pełnej wysokości. Wydaje się bowiem, że ten instrument jak żaden inny może stanowić skuteczne narzędzie do walki z nieterminowymi płatnikami.
Przy okazji zmiany wysokości ryczałtowej kwoty rekompensaty ustawodawca przesądził o niezbywalności roszczenia o zapłatę tej sumy. Nietrudno zauważyć, że jest to działanie mające na celu uniemożliwienie powiększenia zysków firm skupujących długi. Najwyraźniej prawodawca uznał, że takie działanie nie zasługuje na ochronę, gdyż pozostaje w sprzeczności z ratio legis obowiązujących przepisów.
Ostatnią zmianą przyznającą wierzycielom dodatkowe uprawnienia, którą chciałbym omówić jest nowelizacja art. 3 u.z.n.k. poprzez rozszerzenie katalogu czynów nieuczciwej konkurencji o „nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi”. Zmiana ta potencjalnie otwiera wierzycielom możliwość dochodzenia roszczeń na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Katalog roszczeń wymienionych w u.z.n.k. obejmuje przede wszystkim uprawnienie wierzyciela do żądania:
• zaniechania niedozwolonych działań;
• usunięcia skutków niedozwolonych działań;
• złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
• naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.
Powyższe przepisy dają wierzycielom, potrafiącym z nich skorzystać, szereg możliwości do przeciwstawienia się nierzetelnym płatnikom. Jednocześnie pozwalają one – co pokazaliśmy w case study – odzyskać koszty poniesione w celu uzyskania profesjonalnego wsparcia prawnego. Mając świadomość jak szkodliwym zjawiskiem są opóźnienia w płatnościach pomiędzy przedsiębiorcami, zachęcamy do przeciwstawiania się tego typu praktykom i korzystania z dostępnych w tym celu instrumentów prawnych.